Γράφει ο Καλλίνικος Κ. Νικολακόπουλος*
[email protected]
Τα εξωτικά μέρη όπου φιλοξενούνται οι περίφημες offshore (εξωχώριες ή υπεράκτιες) εταιρείες, αποτελούν το απόλυτο μέσο φορολογικής απόδρασης για τις νεοφιλελεύθερες ελίτ των πλούσιων και ισχυρών παγκόσμια.
Στην Ελλάδα, αλλά και πλανητικά, οι πλούσιοι, που αποτελούν περίπου το 10% του πληθυσμού με τα υψηλότερα εισοδήματα παγκόσμια (είτε είναι ιδιώτες, είτε πολυεθνικές επιχειρήσεις) χάρη σε αυτές, αποφεύγουν σχεδόν ολοσχερώς την καταβολή οποιουδήποτε φόρου. Υπάρχουν άνω των 60 φορολογικών παραδείσων στον πλανήτη μας και οι περισσότεροι έχουν έδρα σε εξωτικά νησιά όπως Βερμούδες, Νησιά Κέϊμαν, Βρετανικές Παρθένοι Νήσοι κλπ. Οι σημαντικότεροι όμως δεν βρίσκονται σε τροπικά νησιά με κοκοφοίνικες ή άγνωστες αφρικανικές χώρες, άλλα στα κέντρα των ισχυρότερων χωρών του κόσμου, όντως σε νησιά όπως το Μανχάταν της Νέας Υόρκης και το Σίτυ του Λονδίνου στο νησί της Μεγάλης Βρετανίας ή σε ηπειρωτικές χώρες της Ευρώπης όπως η Ελβετία (που δεν είναι καν μέλος της ΕΕ) και το Λουξεμβούργο (μέλος της ευρωζώνης που πρωτοστάτησε, προ περίπου τριών ετών, στην παραδειγματική τιμωρία της Κύπρου που του υπέκλεψε μέρος της αφορολόγητης ‘πελατείας’ του).
Οι φορολογικοί παράδεισοι τοποθετούνται στο επίκεντρο της παγκόσμιας οικονομίας, γιατί το μεγαλύτερο ποσοστό των παγκόσμιων οικονομικών συναλλαγών, σύμφωνα με σχετικά συντηρητικές εκτιμήσεις, διεξάγονται μέσω αυτών. Αυτοί έχουν διαδραματίσει κεντρικό ρόλο σε οποιοδήποτε σημαντικό οικονομικό γεγονός, μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο και παγκόσμια οικονομική κρίση τις τελευταίες δεκαετίες, με αποκορύφωμα την τελευταία παγκόσμια ύφεση που προκλήθηκε από την κατάρρευση των subprimes (ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια) στις ΗΠΑ το 2007-8. Αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου και είναι απόλυτα συνδεδεμένοι με την οικονομική λειτουργία του παγκοσμιοποιημένου απορρυθμισμένου νεοφιφιλελεύθερου χρηματιστικού καπιταλισμού, που έχει επικρατήσει από το 1980 και μετά περίπου, αν και χρονολογούνται περίπου από το 1950.
Σύμφωνα με σχετικά πρόσφατη έρευνα του Γάλλου οικονομολόγου Γκαμπριέλ Ζουκμάν, του London School of Economics, υπολογίσθηκε ότι το αστρονομικό ποσό των αφορολόγητων 4,8 τρις. ευρώ, που αντιστοιχεί σε περίπου 8% του παγκόσμιου ΑΕΠ, είναι κρυμμένο σε έξι φορολογικούς παραδείσους. Το ποσό αυτό, σύμφωνα με την έρευνά του, είναι κρυμμένο σε funds και σε αυτό δεν υπολογίζονται ασφάλειες, πολυτελή σκάφη, σαλέ, πολύτιμα έργα τέχνης, που κατά την εκτίμησή του θα εκτόξευε το ποσοστό στο 11% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Συγκεκριμένα, το ποσό κατανέμεται ως εξής στους έξι φορολογικούς παραδείσους: Ελβετία 1.800 δισ. ευρώ, Σιγκαπούρη 750 δισ. ευρώ, Χονγκ Κονγκ 750 δισ. ευρώ, Λουξεμβούργο 500 δισ. ευρώ, Μπαχάμες 500 δισ. ευρώ, Νησιά Κέϊμαν 500 δισ. ευρώ. Κατά την εκτίμησή του, το 80% των χρημάτων που βρίσκονται στο εξωτερικό δεν έχει δηλωθεί ποτέ στην εφορία, κάτι που προκαλεί μία αιμορραγία της τάξεως των 120 δις ευρώ το χρόνο για τα κράτη από τα οποία φεύγουν τα χρήματα, επικαλούμενος στοιχεία από τις από τις στατιστικές της ελβετικής Credit Suisse.
Σύμφωνα με τις εντυπωσιακές και εντελώς πρόσφατες αποκαλύψεις των Panama Papers, ήρθαν στο φως δραστηριότητες πολιτικών, μεγιστάνων και επιχειρηματιών από όλο τον κόσμο, που όλοι υποψιαζόμασταν, αν και ένα ελάχιστο μόλις τμήμα των 11,5 εκατομμυρίων αρχείων, που έχουν διαρρεύσει από τη δικηγορική εταιρεία του Παναμά ‘Mossack Fonseca’, έχουν αποκωδικοποιηθεί κι έχουν δοθεί στη δημοσιότητα. Τα υπόλοιπα, αναμένεται να δημοσιοποιούναι σταδιακά, μέσα στο επόμενο χρονικό διάστημα. Πάραυτα, ο πρωθυπουργός της Ισλανδίας έχει ήδη εξαναγκασθεί σε παραίτηση και ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Ντέιβιντ Κάμερον, βρίσκεται υπό τρομακτική πίεση, ενώ στην πορεία αναμένεται να εμπλακούν, μέσω της δημοσιοποίησης όλων των εγγράφων, αρκετές χιλιάδες ακόμη πολιτικοί, επιχειρηματίες και καλλιτέχνες.
Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για χρήματα από μίζες, πωλήσεις όπλων και ναρκωτικών και γενικότερα για ‘βρόμικο’ χρήμα το οποίο κρύβεται σε φορολογικούς παραδείσους, με τη βοήθεια της Mossack Fonseca που βρίσκεται στο επίκεντρο αυτού του ‘τυφώνα’, και αναταράσσει την παγκόσμια κοινότητα. Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δημοσιευθέντα στοιχεία, στις εταιρείες που έχουν ιδρυθεί στον Παναμά από τη ‘Mossack Fonseca’ και τους συνεργάτες της, περιλαμβάνονται περισσότερα από 65.000 ονόματα, που είναι ιδιοκτήτες ή μέλη στα διοικητικά συμβούλιά τους και προφανώς η συντριπτική τους πλειοψηφία αποτελείται από ουσιαστικά παρένθετα πρόσωπα, που μεσολαβούν για να μην εμφανίζονται οι πραγματικοί ιδιοκτήτες.
Αυτό συνάγεται από το γεγονός της ύπαρξης επαναλαμβανόμενων φυσικών προσώπων που εμφανίζονται να εκπροσωπούν δεκάδες, εκατοντάδες ή και χιλιάδες εταιρείες, ενώ μια γυναίκα ονόματι Μπιάνκα Σκοτ δηλώνεται ως εκπρόσωπος 10.361 εταιρειών με έδρα τον Παναμά, ενώ είναι διαπιστωμένα πεθαμένη από το 2005.
Ο κόσμος των offshore κέντρων βρίσκεται σχεδόν παντού δίπλα μας και γύρω μας, παρακάμπτοντας τα φορολογικά, ρυθμιστικά και νομικά συστήματα άλλων χωρών. Ποσοστό άνω του 50% των παγκόσμιων εμπορικών συναλλαγών, σύμφωνα και με ομολογία του προηγούμενου διευθυντή του ΔΝΤ Ντομινίκ Στρος-Καν, διενεργείται μέσω των φορολογικών καταφυγίων, ενώ ποσοστό άνω του 50% των τραπεζικών στοιχείων ενεργητικού και του ενός τρίτου των άμεσων ξένων επενδύσεων, από μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις, διεξάγεται μέσω αυτών των υπεράκτιων κέντρων.
Ακόμη περίπου το 85% των διεθνών τραπεζικών εργασιών, της έκδοσης ομολόγων και του διεθνούς δανεισμού, πραγματοποιείται στη λεγόμενη Ευρωαγορά, μια ουσιαστικά υπεράκτια ζώνη χωρίς εθνικότητα. Το 2010 το ΔΝΤ, εκτιμούσε τη συνολική αξία των στοιχείων ενεργητικού των μικρών μόνο νησιωτικών χρηματοπιστωτικών κέντρων σε περίπου 18 τρισεκατομμύρια δολάρια, ποσό που ήταν ίσο με περίπου το ένα τρίτο του τότε παγκόσμιου ΑΕΠ, αν και το ίδιο το ΔΝΤ θεωρούσε ότι αυτό το ποσό ήταν μάλλον υποεκτίμηση του πραγματικά ισχύοντος.
Το 2008 το Γενικό Λογιστήριο του Kράτους των ΗΠΑ (Government Accountability Office- GAO), δημοσιοποίησε ότι 83 από τις 100 μεγαλύτερες επιχειρήσεις των ΗΠΑ είχαν δημιουργήσεις θυγατρικές εταιρείες σε φορολογικά καταφύγια, για προφανέστατους λόγους. Το 2009 έρευνα του Δικτύου Φορολογικής Δικαιοσύνης της Μεγάλης Βρετανίας (Tax Justice Network- TJN που είναι ένας ανεξάρτητος οργανισμός που δημιουργήθηκε από το Βρετανικό Κοινοβούλιο το 2003 ασχολούμενο με την ανάλυση και έρευνα στον τομέα της φορολογίας και των ρυθμιστικών κανόνων της χώρας), βασιζόμενο σε έναν ευρύτερο ορισμό της έννοιας offshore, διαπίστωσε ότι 99 από τις 100 μεγαλύτερες ευρωπαϊκές εταιρείες χρησιμοποιούσαν θυγατρικές offshore εταιρείες, με μακράν μεγαλύτερους χρήστες τις χρηματοπιστωτικές-τραπεζικές εταιρείες.
Δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός της έννοιας του φορολογικού καταφυγίου, όρος μερικά παραπλανητικός, γιατί αυτά τα ‘εξωτικά’ μέρη δεν προσφέρουν μόνο διαφυγή από τη φορολογία, αλλά και εχεμύθεια, αποφυγή των χρηματοπιστωτικών ρυθμίσεων και αγνόηση και αψήφιση των ισχυόντων νόμων και ρυθμιστικών κανόνων άλλων επικρατειών, δηλαδή των χωρών όπου ζει η συντριπτική πλειοψηφία των κοινών θνητών.
Ένας γενικότερος ορισμός της έννοιας του φορολογικού καταφυγίου, βασίζεται κυρίως στο προαναφερθέν TJN που τον προσδιορίζει ‘ως έναν τόπο που επιδιώκει να προσελκύσει δραστηριότητες προσφέροντας πολιτικά σταθερές διευκολύνσεις, με σκοπό να βοηθήσει φυσικά ή νομικά πρόσωπα να παρακάμψουν τους νόμους και τους ρυθμιστικούς κανόνες και κανονισμούς που ισχύουν σε άλλες επικράτειες’. Στην πράξη οι φορολογικοί παράδεισοι, μέσω της λειτουργίας offshore εταιρειών στο έδαφος τους, προσφέρουν διόδους διαφυγής από τις φορολογικές και άλλες υποχρεώσεις, τη χρηματοπιστωτική ρύθμιση, το ποινικό και κληρονομικό δίκαιο κλπ που υπάρχουν στις χώρες προέλευσης και δράσης αυτών των εταιρειών και αυτός βέβαια είναι ο σκοπός ύπαρξής και δραστηριότητάς τους.
Το σύστημα δραστηριοποίησης των offshore εταιρειών δεν είναι τελικά μια γραφική εξαίρεση της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά ο κανόνας και το επίκεντρο λειτουργίας της.
Έχει διαπιστωθεί ότι αυτά τα μέρη παρέχου εχεμύθεια, σε διάφορες μορφές, συνδυάζοντας την με την άρνησή τους να συνεργασθούν με άλλες επικράτειες, για την ανταλλαγή οποιωνδήποτε οικονομικών ή άλλων πληροφοριών. Εξάλλου παγκόσμια υπάρχει και η έννοια της ‘επικράτειας εχεμύθειας’, από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, εναλλακτικά αναφερόμενης και προσδιορίζοντας την έννοια του φορολογικού παραδείσου ή καταφυγίου. Αυτές οι χώρες ή περιοχές, διαχωρίζουν συστηματικά τις τοπικές οικονομίες τους από τις προσφερόμενες διευκολύνσεις, προκειμένου να προστατευθούν από τα δικά τους offshore ‘κόλπα’. Ένα υπεράκτιο κέντρο είναι ουσιαστικά ζώνη διαφυγής από κάπου αλλού, ενώ οι υπεράκτιες υπηρεσίες προσφέρονται στους μη μόνιμους κατοίκους του, προσελκύοντας χρήμα με κίνητρο την πολύ χαμηλή ή και μηδενική φορολογία, νόμιμα ή παράνομα.
Ένα τέτοιο φορολογικό καταφύγιο μπορεί να παρέχει μηδενικό φορολογικό συντελεστή στους μη μόνιμους κατοίκους, που σταθμεύον τα χρήματά τους εκεί, αλλά φορολογεί κανονικά τους μόνιμους κατοίκους του και από αυτό το γεγονός μπορεί να εξαχθεί το αυτονόητο συμπέρασμα ότι ουσιαστικά πρόκειται για άκρως επιζήμιες δραστηριότητες. Σε τέτοια μέρη, ο τομέας των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών είναι τεράστιος, συγκρινόμενος με το μέγεθος της εγχώριας οικονομίας, ενώ το ΔΝΤ χρησιμοποίησε αυτό το κριτήριο για να καταγγείλει το 2007 τη Βρετανία ως υπεράκτιο κέντρο. Με αυτό τον τρόπο, το εγχώριο πολιτικό σύστημα αυτών των υπεράκτιων κέντρων καθίσταται δέσμιο και εξαρτώμενο από τα συμφέροντα του τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και των κάθε λογής εγκληματικών οικονομικών δραστηριοτήτων.
Οι φορολογικοί παράδεισοι δικαιολογούν τη λειτουργία και δράση τους, προβάλλοντας τον ισχυρισμό ότι αποτελούν χρήσιμα εργαλεία για την αποφυγή του προβλήματος της διπλής φορολόγησης και την εξομάλυνση της ροής των επενδύσεων, αποσιωπώντας σκόπιμα την ύπαρξη νόμιμων τρόπων αποφυγής της διπλής φορολόγησης και διασφάλισης της κατεύθυνσης των επενδυτικών ροών σε ορθές και απαραίτητες επιλογές, ουσιαστικά διασφαλίζοντας τη διπλή μη φορολόγηση κερδοσκοπικών και άλλων εγκληματικών κεφαλαίων. Υπάρχουν σε ισχύ άνω των 2.500 φορολογικών συνθηκών, σε όλο τον κόσμο, σε ένα εκτενές, αλλά ελάχιστα κατανοητό, παγκόσμιο συναλλακτικό και επενδυτικό σύστημα.
Οι κανόνες, τα υποδείγματα και τα πρότυπα του κλάδου, καθορίζονται από τον ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης), που ουσιαστικά είναι μία λέσχη των πλουσιότερων παγκόσμια χωρών, και τον ΟΗΕ όπου η φωνή των φτωχότερων και αναπτυσσόμενων χωρών μπορεί να αντιπροσωπευθεί. Βέβαια τελικά ο ΟΟΣΑ υπερισχύει, προσπαθώντας με χρήση όλων των μέσων να διασφαλίσει σκληρότατα την υπερίσχυση και επικράτηση των δικών του μοντέλων συνθήκης, μεροληπτώντας καταφανώς υπέρ των πλούσιων και σε βάρος των φτωχότερων και αναπτυσσόμενων χωρών.
* Ο Καλλίνικος Νικολακόπουλος είναι οικονομολόγος, πτυχιούχος οικονομικών επιστημών, με μεταπτυχιακά στη διοίκηση επιχειρήσεων – τραπεζική / χρηματοοικονομική, μεταπτυχιακό στη διοίκηση μονάδων υγείας και μεταπτυχιακό στα πληροφοριακά συστήματα. Website: kallinikosnikolakopoulos.blogspot.com
