Γράφει ο Καλλίνικος Νικολακόπουλος*
Κατά το διάστημα των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών, το φάντασμα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης έχει στοιχειώσει το πνεύμα των πολιτικών και οικονομικών ‘ηγετών’ παγκόσμια. Η σημερινή αίσθηση ματαίωσης, εξαιτίας της διαρκώς μετατιθέμενης, στο απροσδιόριστο μέλλον, ολοκλήρωσης της προσδοκίας, την καθιστά αβέβαιη ενεργοποιώντας την πιθανότητα επίτευξης του αντίθετου ενδεχόμενου.
Πανηγυρίζοντες ‘ηγέτες’ και ‘διαμορφωτές’ της διεθνούς κοινής γνώμης, είχαν προετοιμάσει τα πάντα στην εντέλεια για την αναμενόμενη επίτευξη και ενθουσιώδη υποδοχή του ‘θαυμαστού νέου κόσμου’, που θα είχε επιτύχει τα ακόλουθα:
– Ισχυρά νομίσματα, με σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες, για την αδιατάρακτη διεθνή κυκλοφορία χρήματος και κεφαλαίων
– Αυστηρή επιτήρηση των δημόσιων δαπανών και δημοσιονομικών ελλειμμάτων, για την εξάλειψη των μη δασμολογικών εμποδίων
– Σαρωτικές απορρυθμίσεις στις διεθνείς συναλλαγές και τη διεξαγωγή του διεθνούς εμπορίου, με επιβολή κυρώσεων στους παραβάτες
– Απόλυτο συγχρονισμό των διεθνών χρηματοπιστωτικών ροών και αγορών και ενοποίηση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, με τίμημα τον κατακερματισμό και την πολυδιάσπαση των διάφορων εθνικών οικονομιών
Η συνέπεια της επίτευξής τους, θα σήμαινε την απόρριψη του στόχου της πλήρους απασχόλησης των εργαζομένων, σε εθνικό επίπεδο, μετατρέποντας την εργασία σε μεταβλητή προσαρμογής της όποιας εθνικής οικονομίας στο νέο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Ο στόχος των ακραίων νεοφιλελεύθερων ‘οραματιστών’ ήταν η ύπαρξη ενός μοναδικού συστήματος παγκόσμιας διακυβέρνησης, παρά το γεγονός ύπαρξης διαφορών μεταξύ χωρών και περιοχών που απαιτούσε την εφαρμογή ξεχωριστών και στοχευμένων οικονομικών πολιτικών.
Κάθε προσφυγή εθνικά κυρίαρχων κρατών στη χρήση παραδοσιακών εργαλείων άσκησης ανεξάρτητης νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής και διαχείρισης των οικονομικών τους, ακόμη και σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης αντιμετώπισης μαζικής ανεργίας και ακραίας ύφεσης, θεωρείται απευκταία και είναι καταδικαστέα. Η ύφεση δεν θεωρείται πλέον ως νοσηρό σύμπτωμα, αλλά αντίθετα εκλαμβάνεται ως ‘εξυγιαντική’ κατάσταση αποκάθαρσης της άρρωστης οικονομίας, σύμφωνα με τους νεοφιλελεύθερους ‘φωστήρες’. Η ‘ανακάλυψη’ της έννοιας της παγκοσμιοποίησης, περίπου στις απαρχές της δεκαετίας του 1980, παρουσιάζεται ως αναπότρεπτη εξέλιξη της ροής της ιστορίας του 21ου αιώνα, με αναπόφευκτη κι επιβαλλόμενη παράδοση και υποταγή όλων των χωρών σε αυτήν, θυσιάζοντας τους λαούς για τη ‘σωτηρία’ και ‘θεραπεία’ τους.
Δέκα έτη μετά τη μεγάλη ύφεση του 2008, ο απολογισμός της παγκοσμιοποίησης θεωρείται απογοητευτικός και μη πειστικός. Οι υπέρμετρες θυσίες των λαών και των λαϊκών τάξεων συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό, υποτασσόμενοι στη μέγγενη της λιτότητας, αλλά τα αποτελέσματά τους αποδεικνύονται αρνητικά για χώρες και οικονομικές περιοχές της γης και για τη διαδικασία συνολικά της παγκοσμιοποίησης. Οι διαρκείς απορρυθμίσεις και η ακραία φιλελευθεροποίηση άνοιξαν διάπλατα τον δρόμο στη χρηματοπιστωτική αυθαιρεσία και ασυδοσία, οδηγώντας στην καταστροφή του 2008, αλλά η εμμονική επιμονή εφαρμογής των ίδιων συνταγών προκαλεί έως σήμερα ευρύτερη διεθνή αναταραχή, καλλιεργώντας την προοπτική βαθύτερης παγκόσμιας οικονομικής και κοινωνικής καταστροφής.
Οι παγκόσμιοι οικονομικοί δείκτες της εξαετίας 2012-2017, επιβεβαιώνουν την υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης σε όλα τα επίπεδα. Παρά την άτεγκτη εφαρμογή προγραμμάτων ακραίας λιτότητας, που επιτάσσει, εμφανίζεται περισσότερο αποδυναμωμένη παρά ενισχυμένη. Η προεξοφληθείσα ολοκλήρωσή της απομακρύνεται διαρκώς, ενώ αναβιώνουν και ξαναγίνονται επίκαιρα τα παραδοσιακά εργαλεία άσκησης νομισματικής, οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής των εθνικών οικονομιών, που είχαν παροπλισθεί. Η παγκόσμια οικονομία προσεγγίζει ξανά το χείλος του γκρεμού, πιθανότατα ευρύτερα και με μεγαλύτερη ένταση και από το 2008, επιβάλλοντας την αναθεώρηση των, επιβληθεισών από τους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς, καταστροφικών συνταγών.
Πρόσφατες εκθέσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Παγκόσμιας Τράπεζας, του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης και της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών, διαπιστώνουν την ύπαρξη ακραίας νευρικότητας στη λειτουργία των διεθνών αγορών εμπορευμάτων και χρηματοπιστωτικών μέσων, που την αποδίδουν σε ενδείξεις υφέρπουσας επερχόμενης θύελλας, προαναγγέλλοντας την έλευση μιας νέας παγκόσμιας καταστροφικής κρίσης. Ο βραβευμένοι με νόμπελ αμερικανός οικονομολόγος Τζόζεφ Στίγκλιτς θεωρεί ότι η παγκόσμια οικονομία έχει εισέλθει σε συνθήκες επιδεινούμενης βαθιάς δυσφορίας και δυσλειτουργικότητας, ενώ η επίσης αμερικανίδα οικονομολόγος Κάρμεν Ράινχαρτ, γνωστή για τις μελέτες για τη διαχρονική εξέλιξη των εθνικών δημόσιων χρεών, προαναγγέλλει διαδοχικές κρατικές πτωχεύσεις που θα αρχίσουν στις αναδυόμενες οικονομίες για να επεκταθούν στη συνέχεια αδιακρίτως παγκόσμια. Όλες οι επίσημες διεθνείς εκθέσεις αναφέρονται μονότονα σε λέξεις όπως αναταραχή, αστάθεια, ευθραυστότητα κλπ, για να περιγράψουν τις επικρατούσες συνθήκες της διεθνούς οικονομίας και τις άμεσες προοπτικές της.
Οι θεμελιώδεις άξονες της παγκοσμιοποίησης α)άμεσες διεθνείς εξωχώριες επενδύσεις, β)διεθνής χρηματοπιστωτική σταθερότητα, γ)διεθνείς εμπορικές ανταλλαγές, παρουσιάζουν σημάδια επιταχυνόμενης κάμψης και μετά το 2010 δεν λειτουργούν καθόλου ικανοποιητικά για να επιτύχουν την αναγκαία συνοχή και σταθερότητα του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Οι άμεσες διεθνείς επενδύσεις, που θεωρούνται ο κύριος πυλώνας της παγκοσμιοποίησης, υποχωρούν συνεχώς, ανερχόμενες το 2015 σε μόλις 2% του ΑΕΠ των μεγαλύτερων επενδυτριών στο εξωτερικό χωρών.
Στο όνομα αυτού του ασθενικού 2%, οι ευρωπαϊκές πολιτικές λιτότητας, που έχουν ‘επιτύχει’ ανεργία περίπου 12% του ευρωπαϊκού οικονομικά ενεργού πληθυσμού, θεωρούνται ως αναγκαίες για την υποτιθέμενη βελτίωση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ του 2015, οι εκροές κεφαλαίων των αναδυόμενων οικονομιών υπερβαίνουν τις αντίστοιχες εισροές κατά 100 δις δολάρια ετησίως, αντιστρέφοντας τις διεθνείς επενδυτικές ροές για πρώτη φορά μετά το 2008. Οι μέχρι πρόσφατα κερδισμένοι της παγκοσμιοποίησης ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία, είναι τα πρώτα θύματα της αποτυχίας της, προξενώντας μια τεράστια αμφισβήτηση αυτού που παρουσιαζόταν ως ο ‘θαυμαστός νέος κόσμος’ και επίγειος παράδεισος, από τους νεοφιλελεύθερους κήνσορες και θιασώτες του τέλους της ιστορίας.
Η διαρκής συσσώρευση, δημόσιων και ιδιωτικών, χρεών επιβαρύνεται με ρυθμούς πολύ ταχύτερους από την αύξηση του ΑΕΠ των υπερχρεωμένων χωρών. Κατά την οκταετία 2009-2016 οι εκδόσεις, δημόσιων και ιδιωτικών, χρεωστικών τίτλων έχουν αυξηθεί παγκόσμια με μέσο ετήσιο ρυθμό 8%, ενώ το παγκόσμιο ΑΕΠ, που εξυπηρετεί τα χρέη, έχει αυξηθεί 4% το χρονικό διάστημα 2009-2013 και 3% το διάστημα 2014-2016. Η σχέση μεταξύ του συνολικού παγκόσμιου χρέους και του παγκόσμιου ΑΕΠ επιδεινώνεται συνεχώς και από 246% το 2000 και 269% το 2007, είχε ξεπεράσει το 286% το 2014, ενώ οι εκτιμήσεις του Διεθνούς Χρηματοπιστωτικού Ινστιτούτου (IIF- Institute of International Finance) το υπολογίζουν σε περίπου 325% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 2017.
Η επιταχυνθείσα αύξηση του παγκόσμιου χρέους, έναντι της αύξησης των εισοδημάτων που το εξυπηρετούν, οφείλεται αποκλειστικά στη μεγάλη επιβράδυνση του παγκόσμιου ρυθμού ανάπτυξης, ως συνέπεια της επιβολής από το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα αυστηρών και άκαμπτων ‘χρυσών κανόνων’ που επιβάλλουν τη γενίκευση της λιτότητας με απαραβίαστη τήρηση των μηδενικών δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Το διεθνές χρηματιστηριακό και τραπεζικό κεφάλαιο, ενώ ανησυχεί για την ικανότητα αποπληρωμής των δανεικών πιστώσεων των υπερχρεωμένων χωρών, εθελοτυφλεί στην αντιμετώπιση των πραγματικών αιτιών που καθιστούν τις οφειλέτριες χώρες περισσότερο αναξιόχρεες.
Η βιωσιμότητα των υπρεχρεωμένων οικονομιών είναι σαφέστατα το πρόβλημα και όχι η εξυπηρέτηση των χρεών, γιατί δεν μεγεθύνει τα χρέη η οικονομική ανάπτυξη αλλά αντίθετα η οικονομική επιβράδυνση και ύφεση. Εφόσον τα χρέη αυξάνονται με ταχύτερο ρυθμό από την αύξηση των εθνικών εισοδημάτων, καθίσταται αναμφισβήτητο γεγονός ότι η σχέση μεταξύ των διεθνών πιστωτών και οφειλετών οδηγείται γρήγορα σε αδιέξοδο για αμφότερους. Η σχέση αυτή δεν αφορά μια μεμονωμένη περίπτωση χώρας, αλλά συνολικά την παγκόσμια οικονομία καθιστώντας σαφέστατο ότι οι ισχύοντες παγκόσμια ‘χρυσοί κανόνες’, που ισχύουν μεταξύ οφειλετριών χωρών και πιστωτών, οδηγούνται σε πλήρες αδιέξοδο στο ορατό προσεχές μέλλον.
Η ανεπαρκής οικονομική ανάπτυξη, λόγω της τεθείσας προτεραιότητας στη λιτότητα και τις υποτιθέμενες διαρθρωτικές ‘μεταρρυθμίσεις’ που δημιουργούν και επιτείνουν την ύφεση, καθιστά τις υπερχρεωμένες χώρες λιγότερο ικανές στην εξυπηρέτηση των χρεών τους και όχι βέβαια η καθήλωση της ανάπτυξης λόγω των υπερβολικών χρεών, όπως ισχυρίζονται παράλογα και εμμονικά οι πιστωτές. Αν υπό τις δεδομένες συνθήκες, κάποια κράτη αποκαθιστούσαν την ισορροπία και σταθερότητά τους, αυτό θα επιτυγχανόταν σε αρκετά χαμηλότερα επίπεδα λειτουργίας της οικονομίας, επιδρώντας στο επίπεδο λειτουργίας συνολικά της παγκόσμιας οικονομίας και συνεπώς και αυτού των πιστωτριών χωρών.
Οι κίνδυνοι στάσεων πληρωμών και ‘πιστωτικών γεγονότων’ κρατών πολλαπλασιάζονται, όταν η παγκόσμια ανάπτυξη καταστέλλεται από την εφαρμογή των νεοφιλελεύθερων οικονομικών πολιτικών και ειδικά όταν ο ‘πιστωτής έσχατης καταφυγής’ (ΔΝΤ, Fed, ΕΚΤ κλπ), δεν εκπληρώνει τις απαραίτητες για τη σταθεροποίηση της παγκόσμιας οικονομίας υπηρεσίες, αρνούμενος να αναλάβει την εξυπηρέτηση των μη εξυπηρετούμενων χρεών.
Το διεθνές εμπόριο, θεωρούμενος ως βασικός άξονας προώθησης της παγκοσμιοποίησης, έχει επιβραδυνθεί σε μεγαλύτερο βαθμό από την επιβράδυνση του παγκόσμιου ΑΕΠ και πιο απότομα. Κατά το χρονικό διάστημα 2000-2008 το παγκόσμιο εμπόριο αυξανόταν με διπλάσιο έως τετραπλάσιο ρυθμό από την αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ το 2010 αυξανόταν με ετήσιο ρυθμό 14% όταν το παγκόσμιο ΑΕΠ αυξανόταν με 4%. Αλλά το 2014, ο ρυθμός αύξησης του διεθνούς εμπορίου παρουσιάζει κάμψη με αύξηση μόλις 2% υπολειπόμενος του αντίστοιχου ρυθμού αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ που είναι 3%.
Η πρώτη εξαγωγική δύναμη παγκόσμια Κίνα παρουσιάζει επιβράδυνση, για πρώτη φορά από το 1970, όταν το συνολικό χρέος της έχει αυξηθεί 400% κατά την τελευταία οκταετία ανερχόμενο στα 28 τρις δολάρια κι έχοντας υπερβεί, ως ποσοστό του ΑΕΠ, το συνολικό χρέος των ΗΠΑ και της ΕΕ. Η παρατηρηθείσα πτώση των τιμών των πρώτων υλών, ακόμη και μη συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου, είναι σημαντικότατη ως απόδειξη κάμψης του διεθνούς εμπορίου γιατί σε περιόδους έντονης αστάθειας οι τιμές τους υποχωρούν πρώτες, δίνοντας το έναυσμα για την επακόλουθη πτώση και όλων των άλλων τιμών.
Όταν οι ρυθμοί ανάπτυξης των οικονομιών υπερβαίνουν τους αντίστοιχους ρυθμούς του διεθνούς εμπορίου πρώτων υλών, αυτό είναι μια σαφέστατη ένδειξη πιθανότατης υποκατάστασης των παραδοσιακών διεθνών πρώτων υλών από αντίστοιχες εγχώριας προέλευσης, που δεν καταχωρούνται στην κίνηση του διεθνούς εμπορίου. Ο υπαρκτός αυτός κίνδυνος της επανεμφάνισης της εθνικής και περιφερειακής συμπληρωματικότητας, αντί της πολυεθνικής, έχει τονισθεί και σε έκθεση του ΔΝΤ. Τα υποδείγματα της εξωστρεφούς ανάπτυξης, που δίνουν έμφαση στις εξαγωγές, αρχίζουν να εξασθενούν και οι εγχώριες αγορές σταδιακά αναπληρώνουν τη μειωμένη εξωτερική ζήτηση. Προβάλλει μια νέα δυναμική εξισορρόπησης, από το εξωτερικό προς το εσωτερικό, που είναι συνέπεια της χαλάρωσης των δεσμών της παγκοσμιοποίησης υπέρ των εθνικών και περιφερειακών ολοτήτων, σε μια κατεύθυνση περισσότερης συνοχής, με μειωμένη εξάρτηση από τις οικονομικές συναλλαγές με το εξωτερικό.
Η επιβεβαίωση της επανακατεύθυνσης των οικονομιών προς το εσωτερικό τους, θα κάνει κατανοητότερη τη διόγκωση των χρεών, γιατί αυτά θα πραγματοποιούνται για την επέκταση των δημόσιων δαπανών και τη διεύρυνση των τρεχόντων ελλειμμάτων στην προσπάθεια επίτευξης σταθεροποίησης σε περίοδο οικονομικής κρίσης, σε πλήρη διάσταση με τις οδηγίες της κυρίαρχης σήμερα νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποιητικής νομισματικής ‘ορθοδοξίας’. Σε όλες τις μέχρι σήμερα οικονομικές κρίσεις της παγκόσμιας ιστορίας, επιβεβαιώθηκε και ενισχύθηκε ο ρόλος των Κεντρικών Τραπεζών και του κράτους, για την αντιμετώπιση των σαρωτικών συνεπειών των κρίσεων και το ίδιο σαφέστατα ισχύει και σε αυτή την περίπτωση. Το ισχύον νεοφιλελεύθερο παγκοσμιοποιημένο οικονομικό υπόδειγμα έχει οδηγήσει στο τωρινό οικτρό και καταστροφικό αποτέλεσμα, οδεύοντας για την απόσυρσή του. Το οικονομικό ‘αξίωμα’ που προβάλλει τις ‘αρετές’ της οικονομικής εξωστρέφειας και παγκοσμιοποίησης, αμφισβητείται εντονότατα και καθιστάμενο υπεύθυνο για τη διαρκή επιδείνωση και επερχόμενη νέα παγκόσμια κρίση, πνέει πλέον τα λοίσθια.
* Οικονομολόγος (πτυχιούχος οικονομικών επιστημών, 2ετές μεταπτυχιακό διοίκησης επιχειρήσεων στην τραπεζική/χρηματοοικονομική, 2ετές μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στα οικονομικά και διοίκηση μονάδων υγείας) – Αναλυτής Πληροφοριακών Συστημάτων (2ετές μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στα πληροφοριακά συστήματα), μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Ερευνών Κοινωνικής και Οικονομικής Πολιτικής, email:[email protected], website: kallinikosnikolakopoulos.blοgspot.com
