Πολιτικές διαστάσεις της εκτροπής του Αώου:
Η έννοια του «υδρολογικού ιμπεριαλισμού» περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο τη ληστεία των υδάτινων πόρων, συνήθως όχι για την κάλυψη ανθρώπινων αναγκών αλλά με στόχο το κέρδος και την κυριαρχία. Απαραίτητο συμπλήρωμα της κερδοσκοπικής επίθεσης η τεχνοκρατική ιδεολογία των «μεγάλων έργων», που συνοψίζεται στο ιδεολόγημα ότι το νερό των ποταμών χύνεται «αναξιοποίητο» στη θάλασσα. Όμως τα ποτάμια δεν είναι μόνο νερό.
Είναι η ζωή που κουβαλάνε μαζί τους (είναι το απόθεμα της βιοποικιλότητας, οικοσυστήματα και οργανισμοί, χλωρίδα και πανίδα, τοπία και ανθρώπινες συνήθειες αιώνων) και αυτή η ζωή είναι που κινδυνεύει. Συνεπώς ένα πρώτο κρίσιμο ζήτημα είναι να απορρίψουμε το μύθο της «αξιοποίησης» και να προσανατολιστούμε στην αντίληψη της άσκησης οικονομικών δραστηριοτήτων, που σέβονται τη φυσική ροή ενός ποταμού και προσαρμόζονται σ’ αυτήν.
Το βασικό κείμενο της Ε.Ε., η Οδηγία 2000/60 για τα νερά, παρότι δεν στερείται προβλημάτων, είναι ένα θετικό βήμα, στο βαθμό που καθιερώνει τη διαχείριση στην κλίμακα της λεκάνης απορροής ενός ποταμού, απαγορεύοντας κατ’ αρχήν τη μεταφορά νερού εκτός αυτής.
Η εκτροπή του Αώου είναι ένα παλιό κατασκευαστικό σενάριο, που διακινείται από τον τέως βουλευτή κ. Ελευθέριο Καλογιάννη εδώ και 25 χρόνια με διάφορες εκδοχές και κύριο επιχείρημα τον περιβόητο «εμπλουτισμό» της Παμβώτιδας. Κατά καιρούς έχει εξασφαλίσει ορισμένους υποστηρικτές τόσο σε κυβερνητικό όσο και σε τοπικό επίπεδο χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα. Η κρίσιμη κίνηση, που τροποποιεί σήμερα τα δεδομένα και τον συσχετισμό δυνάμεων, είναι ο σχηματισμός του κοινοπρακτικού σχήματος ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή Α.Ε. – ΔΕΗ Α.Ε.
Ανανεώσιμες σ’ ένα έδαφος εξαιρετικά ευνοϊκό, που δημιουργεί η κρίση και κυρίως η διαχείρισή της από το πολιτικό σύστημα. Η κοινοπραξία περιόρισε τον χαρακτήρα της εκτροπής από «πολυδύναμο» σε «υδροηλεκτρικό» και πέτυχε την έκδοση άδειας παραγωγής ενέργειας από την ΡΑΕ. Πρόκειται για ένα συνδυαστικό σχέδιο εκμετάλλευσης, καθώς η ίδια κοινοπραξία (ΤΕΡΝΑ και υπό ιδιωτικοποίηση ΔΕΗ) επιχειρούν να κατασκευάσουν υδροηλεκτρικά έργα και στον Καλαμά, στον οποίο εξάλλου, μέσω της Παμβώτιδας, θα κατευθύνεται το μεγαλύτερο μέρος του νερού του Αώου.
Η αφαίρεση 70 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού στους 8 μήνες του χρόνου (που βεβαίως θα προστεθούν στα ήδη αφαιρούμενα 100) συνοδεύεται από τη διαβεβαίωση ότι η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί μόνο στο 3,3 % των υδάτων του Αώου. Πρόκειται για καθαρή απάτη, αφού υπολογίζει τη συνολική παροχή του ποταμού όχι σε 8μηνη αλλά σε 12μηνη βάση και κυρίως όχι στο σημείο της εκτροπής αλλά στα ελληνο-αλβανικά σύνορα, αφού έχει ήδη δεχτεί τα νερά του Βοϊδομάτη, του Σαραντάπορου και των άλλων παραποτάμων του. Ο στόχος είναι προφανής, η υποτίμηση των επιπτώσεων.
Ο περιορισμός της εκτροπής στον ενεργειακό χαρακτήρα και η εγκατάλειψη της φιλολογίας περί «εμπλουτισμού» οφείλεται στην ετυμηγορία του Διεθνούς Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την υπόθεση της εκτροπής του ποταμού Αχελώου, που έχει συμπληρώσει 20 χρόνια πολιτικής και δικαστικής μάχης. Σύμφωνα με την απόφαση του Δικαστηρίου (Υπόθεση C-43/10), υπό τις προϋποθέσεις του επιτακτικού δημόσιου συμφέροντος, της ανυπαρξίας άλλων διαθέσιμων μέσων και της έκθεσης ειδικής αιτιολογίας, επιτρέπεται η «εξαγωγή» νερού από μια λεκάνη απορροής ποταμού και η μεταφορά του σε γειτονικές για λόγους ύδρευσης, άρδευσης και παραγωγής ενέργειας.
Συνεπώς η εγκατάλειψη του, ούτως ή άλλως επιστημονικά αστήρικτου, «εμπλουτισμού» ήταν μονόδρομος για την κοινοπραξία, χωρίς βεβαίως να τηρεί, ούτε και με αυτό τον τρόπο, τις νόμιμες προϋποθέσεις εξαίρεσης από τον κανόνα της Οδηγίας 2000/60. Διότι η παραγωγή ενέργειας, η οποία μπορεί να γίνει με πολλούς εναλλακτικούς τρόπους, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να δικαιολογήσει την εκτροπή ποταμών.
Τα ερωτήματα ωστόσο δεν προκύπτουν για τη στάση των εταιριών αλλά της Πολιτείας και των μελετητών του Σχεδίου Διαχείρισης Υδατικών Πόρων του Διαμερίσματος Ηπείρου, που έσπευσαν να συμπεριλαμβάνουν το έργο (και το αρχικό «πολυδύναμο» και το σημερινό «υδροηλεκτρικό») στο Σχέδιο, χωρίς καμιά αιτιολογία. Είναι εξώφθαλμη η προσπάθεια νομιμοποίησης του έργου και η συμμόρφωση με εξω-επιστημονικά και στην ουσία πολιτικά κριτήρια.
Και ακόμα είναι εκκωφαντική η σιωπή της Περιφερειακής Αρχής και η απουσία της παραμικρής συζήτησης του Σχεδίου στο Περιφερειακό Συμβούλιο της Ηπείρου. Οι προϋποθέσεις της αποτελεσματικής αντίστασης στο σχέδιο της εκτροπής:
α) Εμπιστοσύνη στη δύναμη των κινημάτων και των αγώνων. Υπάρχει μεγάλη παράδοση αγώνων τόσο διεθνής (με πιο χαρακτηριστικό το νικηφόρο αγώνα της περιόδου 2000-2003 στην Ισπανία ενάντια στην εκτροπή του ποταμού Έβρου) όσο και ελληνική (Αχελώος). Η Ήπειρος έχει δημιουργήσει και αυτή τη δική της αγωνιστική παράδοση. Ας σκεφτούμε μόνο ότι το φράγμα του Αγίου Νικολάου στον Άραχθο αφαιρέθηκε τελικά από το Σχέδιο Διαχείρισης Υδατικών Πόρων. Καθόλου τυχαία, ως αποτέλεσμα τόσο της έντονης αντίδρασης των φορέων των Τζουμέρκων όσο κυρίως της ανάμνησης ενός μεγάλου αγώνα, που επέβαλε τους δικούς του όρους στις πολιτικές ηγεσίες της περιοχής.
β) Ελληνο-αλβανικός συντονισμός σε όλο το μήκος της κοιλάδας του Αώου. Στην Οδηγία επιβάλλεται η κατάρτιση ενιαίου διακρατικού σχεδίου διαχείρισης λεκάνης απορροής ποταμού στην περίπτωση των διεθνών ποταμών. Και μπορεί η Αλβανία να μην είναι ακόμη μέλος της Ε.Ε., όμως έχει υποβάλει εδώ και 4 χρόνια αίτηση ένταξης και έχει κάθε λόγο να εγείρει αντιρρήσεις. Σημασία για εμάς δεν έχουν βεβαίως οι διακρατικές κυβερνητικές σχέσεις αλλά οι πολίτες και η Τοπική Αυτοδιοίκηση της κοιλάδας του Αώου.
γ) Μέτωπο νερού. Ωριμάζει η άποψη για τη δημιουργία ενός μετώπου νερού και στην Ήπειρο και γενικότερα στην ορεινή Ελλάδα. Ας σκεφτούμε μόνο ότι η λεηλασία του Αώου και η εκτροπή του νερού του στον Άραχθο και τον Καλαμά θα νομιμοποιήσει και τη δική τους εντατική υδροηλεκτρική εκμετάλλευση. Συνεπώς η μάχη πρέπει να δοθεί όχι για το κάθε ποτάμι «μας» αλλά για όλα τα ποτάμια και κάθε μικρή νίκη που κερδίζει μια τοπική κοινωνία είναι νίκη για όλους.
Εξάλλου η εκτροπή είναι μόνο η πρώτη μάχη για την περιοχή. Για το επόμενο Σχέδιο Διαχείρισης, δηλ. μετά από μια εξαετία, η ΔΕΗ σχεδιάζει τρία μεγάλα υδροηλεκτρικά έργα, ένα μέσα στη χαράδρα του Αώου (ύψους 158 μέτρων!) και δύο στον Σαραντάπορο.
Εξίσου απορριπτέο είναι το «εναλλακτικό» τεχνικό σενάριο του κ. Περιφερειάρχη για τη μεταφορά πόσιμου νερού από τις πηγές Αμαράντου στο Λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων. Τα Γιάννενα έχουν την τύχη να γειτνιάζουν με πλούσια κοιτάσματα υπόγειων νερών στο Μιτσικέλι, επαρκών για οποιαδήποτε χρήση υπό την προϋπόθεση βεβαίως της συνετής διαχείρισης και της αποτροπής της ραγδαίας ιδιωτικοποίησής τους από τις βιομηχανίες εμφιάλωσης.
Σε κάθε περίπτωση η κοινωνία της Κόνιτσας καλείται να θυμηθεί τον παλιότερο αγώνα της ενάντια στο βυρσοδεψείο.
Κόνιτσα, 31/3/2013
Γιάννης Παπαδημητρίου
Δικηγόρος – Περιφερειακός Σύμβουλος Ηπείρου
